Ελληνικές
ταινίες
Το μυστικό της επιτυχίας[i]
Πώς γίνεται να
παρακολουθούμε μία ταινία για πολλοστή φορά; Να γελάμε με τις ίδιες ατάκες και
να χαιρόμαστε σα να είναι η πρώτη φορά. Πρόκειται για τις ταινίες του εμπορικού
ελληνικού κινηματογράφου που επανακάμπτουν συχνότατα και ομορφαίνουν τις
βραδιές μας. Το Μεγάλο Σάββατο για παράδειγμα, τα κανάλια πανελλήνιας
εμβέλειας, συμπεριέλαβαν στο πρόγραμμά τους εννέα συνολικά ελληνικές ταινίες.
Ξεκίνησαν από το μεσημέρι, κορυφώθηκαν στην prime-time ζώνη, αλλά και μετά την Ανάσταση ακόμη. Γιατί ακολουθούν οι
ιθύνοντες του προγράμματος των καναλιών αυτή την περπατημένη; Γιατί απλά είναι
σίγουροι, εξασφαλισμένοι, ότι θα έχουν ένα κοινό που θα ακολουθήσει πιστά με τη
σειρά του αυτές τις επιλογές.
Οι ταινίες αυτές παρουσιάσθηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του πενήντα και του εξήντα. Οι κάτοικοι, ιδιαίτερα των ημιαστικών και ορεινών περιοχών δεν είχαν τη δυνατότητα να διαβάζουν υπότιτλους, η μεταγλώττιση δεν είχε προχωρήσει ακόμα κι έτσι παρουσιάσθηκε πεδίον δόξης λαμπρό για τις ντόπιες παραγωγές. Ο Φιλοποίμην Φίνος ξόδεψε την ορμή αλλά και την περιουσία του για να φτιάξει τη «Φίνος Φιλμ». Ήταν «αυτός που μετέτρεψε τον ερασιτεχνισμό σε επαγγελματική βιοτεχνία» (Νίνος Φενεκ Μικελίδης) Ακολούθησαν και άλλες εταιρίες όπως η Ανζερβός, η Σπέντζος Φιλμ, Καραγιάννης Καρατζόπουλος, Δαμασκηνός Μιχαηλίδης. Πολλοί ισχυρίζονται ότι με την εμφάνιση ιδιαίτερα της Καραγιάννης Καρατζόπουλος, επικράτησε αντιπαλότητα, διπλασιάσθηκαν οι παραγωγές και ως εκ τούτου έπεσε η ποιότητα. Αν όμως δεν υπήρχε η νέα εταιρία, δεν θα υπήρχε για παράδειγμα και η μαθητεία του Μιχάλη Κακογιάννη, το «Κυριακάτικο ξύπνημα».
Οι ταινίες αυτές αν μη τι άλλο έδωσαν στον κόσμο αναγνωρίσιμους χαρακτήρες της καθημερινότητας. Ο μάγκας, ο Μενιδιάτης, ο νευρικός, ο αγαθιάρης, ο στριμμένος, η κουτσομπόλα, η καφετζού ήταν οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Πολλές φορές δίνεται η αίσθηση ότι φτιάχτηκαν στο πόδι. Εκ του προχείρου. Ας δούμε όμως ποιοι ήταν οι συντελεστές μίας τυχαίας ταινίας η οποία δεν θεωρείται και από τις καλύτερες. Το «Ραντεβού στην Κέρκυρα» του 1960. Διαβάζουμε: σκηνοθεσία Ντίμης Δαδήρας, σενάριο Ιάκωβος Καμπανέλλης, μουσική Μάνος Χατζιδάκις, φωτογραφία Αριστείδης Καρύδης Φουκς, σκηνογραφία Τάσος Ζωγράφος. Ένας κι ένας. Πολλά έργα από αυτά ήταν πρώτα θεατρικές επιτυχίες και στη συνέχεια διασκευάστηκαν για τη μεγάλη οθόνη. Ενδεικτικά αναφέρω: «Τύφλα να χει ο Μάρλον Μπράντο» (Ο καρδιοκλέφτης), «Ζητείτε ψεύτης» (ομώνυμος τίτλος), «Τα κίτρινα γάντια» (Η Ρένα εξόκειλε).
Πέρα από τους ηθοποιούς που σήκωσαν και το βαρύτερο φορτίο τους οποίους γνωρίζετε και δεν θα μπω καν στον κόπο να τους αναφέρω, θα παρουσιάσω επί τροχάδην -με κίνδυνο να ξεχάσω κάποιον- τους σκηνοθέτες που άφησαν το στίγμα τους την εποχή εκείνη. Δεν θα αναφέρω τους πρώτους, ούτε εκείνους που δραστηριοποιήθηκαν τη δεκαετία του εβδομήντα και εντεύθεν. Έχουμε λοιπόν και λέμε: (η σειρά είναι τυχαία) Ντίνος Κατσουρίδης (Της κακομοίρας), Ντίνος Δημόπουλος (Στουρνάρα 288), Ορέστης Λάσκος (Τύφλα να χει ο Μάρλον Μπράντον), Γρηγόρης Γρηγορίου (Διωγμός), Μιχάλης Κακογιάννης (Στέλλα), Νίκος Κούνδουρος (Δράκος)[ii], Αλέκος Σακελλάριος (Τα κίτρινα γάντια), Γιώργος Τζαβέλλας (Κάλπικη λίρα), Νίκος Τσιφόρος[iii] (Η ωραία των Αθηνών), Παντελής Βούλγαρης (Το προξενιό της Άννας), Κώστας Φέρρης (Ρεμπέτικο).
«Για να είσαι ήρωας πρέπει να έχεις ανάγκη» (Τσιφόρος Χρονογραφήματα) Τα σπουδαιότερα έργα γράφτηκαν την εποχή της ανάγκης, με πολύ μικρές αμοιβές για τους περισσότερους. Στην ταινία «Μπετόβεν και μπουζούκι» ο Φωτόπουλος προσπαθεί να εξαγοράσει το Μουστάκα, να τον κάνει να αφήσει το δοξάρι και να πιάσει τον μπαγλαμά. Ως μέσον εξαγοράς χρησιμοποιείται ένα πιάτο με κεφτέδες. Η ορμή του Μουστάκα ήταν τέτοια, ώστε ο Σταυρίδης του είπε: «Μην τους τρως έτσι βρε παιδί μου, γιατί αν χρειαστεί να επαναλάβουμε τη σκηνή δεν έχουμε άλλους». Τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά έργα της Ρωσίας, τα κλασικά αριστουργήματα, προέρχονται από την εποχή των Τσάρων. Την εποχή της πίεσης. Μόνον ο πληγωμένος γιατρός μπορεί να θεραπεύσει.
Μετά από αυτή την εποχή ακολούθησε εκείνη με τις βιντεοκασέτες τη δεκαετία του ογδόντα. Παραγωγές που έγιναν κυριολεκτικά στο πόδι, των οποίων η εικόνα προσβάλλει και εκείνους που τις δημιούργησαν και εμάς που τις βλέπουμε.
Ύστερα ήρθε μια σειρά ταινιών που οι δημιουργοί τους τις έκαναν για να τις δουν μόνοι τους[iv]. Αυτοί και μία κάστα γύρω από αυτούς. Στην ουσία αντικατέστησαν τη γενική εικόνα με ένα προσωπικό τοπίο. Ο λαός, για τον οποίο υποτίθεται ότι δημιουργούνται ήταν απών. Μόνη εξαίρεσης ίσως η «Νήσος» (Χρ. Δήμας 2009).
Ακόμα και τα έργα του Σαίξπηρ, τα έβλεπε ο βασιλιάς σε ειδική παράσταση, τα έβλεπαν οι ευγενείς από περίοπτη θέση, τα έβλεπε όμως και η «χωματίλα», ο λαός, το πόπολο. Τέτοιες ταινίες χρειαζόμαστε και σήμερα. Για το λαό. Η τέχνη που είναι για τους λίγους είναι λίγη.
Το μυστικό της επιτυχίας[i]
Οι ταινίες αυτές παρουσιάσθηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του πενήντα και του εξήντα. Οι κάτοικοι, ιδιαίτερα των ημιαστικών και ορεινών περιοχών δεν είχαν τη δυνατότητα να διαβάζουν υπότιτλους, η μεταγλώττιση δεν είχε προχωρήσει ακόμα κι έτσι παρουσιάσθηκε πεδίον δόξης λαμπρό για τις ντόπιες παραγωγές. Ο Φιλοποίμην Φίνος ξόδεψε την ορμή αλλά και την περιουσία του για να φτιάξει τη «Φίνος Φιλμ». Ήταν «αυτός που μετέτρεψε τον ερασιτεχνισμό σε επαγγελματική βιοτεχνία» (Νίνος Φενεκ Μικελίδης) Ακολούθησαν και άλλες εταιρίες όπως η Ανζερβός, η Σπέντζος Φιλμ, Καραγιάννης Καρατζόπουλος, Δαμασκηνός Μιχαηλίδης. Πολλοί ισχυρίζονται ότι με την εμφάνιση ιδιαίτερα της Καραγιάννης Καρατζόπουλος, επικράτησε αντιπαλότητα, διπλασιάσθηκαν οι παραγωγές και ως εκ τούτου έπεσε η ποιότητα. Αν όμως δεν υπήρχε η νέα εταιρία, δεν θα υπήρχε για παράδειγμα και η μαθητεία του Μιχάλη Κακογιάννη, το «Κυριακάτικο ξύπνημα».
Οι ταινίες αυτές αν μη τι άλλο έδωσαν στον κόσμο αναγνωρίσιμους χαρακτήρες της καθημερινότητας. Ο μάγκας, ο Μενιδιάτης, ο νευρικός, ο αγαθιάρης, ο στριμμένος, η κουτσομπόλα, η καφετζού ήταν οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Πολλές φορές δίνεται η αίσθηση ότι φτιάχτηκαν στο πόδι. Εκ του προχείρου. Ας δούμε όμως ποιοι ήταν οι συντελεστές μίας τυχαίας ταινίας η οποία δεν θεωρείται και από τις καλύτερες. Το «Ραντεβού στην Κέρκυρα» του 1960. Διαβάζουμε: σκηνοθεσία Ντίμης Δαδήρας, σενάριο Ιάκωβος Καμπανέλλης, μουσική Μάνος Χατζιδάκις, φωτογραφία Αριστείδης Καρύδης Φουκς, σκηνογραφία Τάσος Ζωγράφος. Ένας κι ένας. Πολλά έργα από αυτά ήταν πρώτα θεατρικές επιτυχίες και στη συνέχεια διασκευάστηκαν για τη μεγάλη οθόνη. Ενδεικτικά αναφέρω: «Τύφλα να χει ο Μάρλον Μπράντο» (Ο καρδιοκλέφτης), «Ζητείτε ψεύτης» (ομώνυμος τίτλος), «Τα κίτρινα γάντια» (Η Ρένα εξόκειλε).
Πέρα από τους ηθοποιούς που σήκωσαν και το βαρύτερο φορτίο τους οποίους γνωρίζετε και δεν θα μπω καν στον κόπο να τους αναφέρω, θα παρουσιάσω επί τροχάδην -με κίνδυνο να ξεχάσω κάποιον- τους σκηνοθέτες που άφησαν το στίγμα τους την εποχή εκείνη. Δεν θα αναφέρω τους πρώτους, ούτε εκείνους που δραστηριοποιήθηκαν τη δεκαετία του εβδομήντα και εντεύθεν. Έχουμε λοιπόν και λέμε: (η σειρά είναι τυχαία) Ντίνος Κατσουρίδης (Της κακομοίρας), Ντίνος Δημόπουλος (Στουρνάρα 288), Ορέστης Λάσκος (Τύφλα να χει ο Μάρλον Μπράντον), Γρηγόρης Γρηγορίου (Διωγμός), Μιχάλης Κακογιάννης (Στέλλα), Νίκος Κούνδουρος (Δράκος)[ii], Αλέκος Σακελλάριος (Τα κίτρινα γάντια), Γιώργος Τζαβέλλας (Κάλπικη λίρα), Νίκος Τσιφόρος[iii] (Η ωραία των Αθηνών), Παντελής Βούλγαρης (Το προξενιό της Άννας), Κώστας Φέρρης (Ρεμπέτικο).
«Για να είσαι ήρωας πρέπει να έχεις ανάγκη» (Τσιφόρος Χρονογραφήματα) Τα σπουδαιότερα έργα γράφτηκαν την εποχή της ανάγκης, με πολύ μικρές αμοιβές για τους περισσότερους. Στην ταινία «Μπετόβεν και μπουζούκι» ο Φωτόπουλος προσπαθεί να εξαγοράσει το Μουστάκα, να τον κάνει να αφήσει το δοξάρι και να πιάσει τον μπαγλαμά. Ως μέσον εξαγοράς χρησιμοποιείται ένα πιάτο με κεφτέδες. Η ορμή του Μουστάκα ήταν τέτοια, ώστε ο Σταυρίδης του είπε: «Μην τους τρως έτσι βρε παιδί μου, γιατί αν χρειαστεί να επαναλάβουμε τη σκηνή δεν έχουμε άλλους». Τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά έργα της Ρωσίας, τα κλασικά αριστουργήματα, προέρχονται από την εποχή των Τσάρων. Την εποχή της πίεσης. Μόνον ο πληγωμένος γιατρός μπορεί να θεραπεύσει.
Μετά από αυτή την εποχή ακολούθησε εκείνη με τις βιντεοκασέτες τη δεκαετία του ογδόντα. Παραγωγές που έγιναν κυριολεκτικά στο πόδι, των οποίων η εικόνα προσβάλλει και εκείνους που τις δημιούργησαν και εμάς που τις βλέπουμε.
Ύστερα ήρθε μια σειρά ταινιών που οι δημιουργοί τους τις έκαναν για να τις δουν μόνοι τους[iv]. Αυτοί και μία κάστα γύρω από αυτούς. Στην ουσία αντικατέστησαν τη γενική εικόνα με ένα προσωπικό τοπίο. Ο λαός, για τον οποίο υποτίθεται ότι δημιουργούνται ήταν απών. Μόνη εξαίρεσης ίσως η «Νήσος» (Χρ. Δήμας 2009).
Ακόμα και τα έργα του Σαίξπηρ, τα έβλεπε ο βασιλιάς σε ειδική παράσταση, τα έβλεπαν οι ευγενείς από περίοπτη θέση, τα έβλεπε όμως και η «χωματίλα», ο λαός, το πόπολο. Τέτοιες ταινίες χρειαζόμαστε και σήμερα. Για το λαό. Η τέχνη που είναι για τους λίγους είναι λίγη.
Σ.Π.Παπασηφάκης
[i] Το παρόν σημείωμα εκφράζει κάποιες σκόρπιες σκέψεις μου. Δε φιλοδοξεί να αποτυπώσει όλη την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου.
[ii] Ίσως η καλύτερη ελληνική ταινία.
[iii] Περισσότερο γνωστός ως σεναριογράφος.
[iv] Σας χθες θυμάμαι την προβολή της ταινίας «Singapore Sling» του Νικολαΐδη όπου στο διάλειμμα άδειασε όλη η αίθουσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου