Ντάριο Φο. Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού

Από την Ιστοσ. του Θεάτρου Άλφα

Ο Ντάριο Φο δεν είναι χθεσινός στην Ελλάδα. Το ελληνικό κοινό τον γνώρισε κυρίως από τις παραστάσεις του έργου του «δεν πληρώνω δεν πληρώνω» που ανέβασε αρκετές φορές στο θέατρο Άλφα ο Στέφανος Ληναίος με την Έλλη Φωτίου. Κι επειδή γυρίζει ο τροχός των φαινομένων όπως έλεγε ο Έσσε έφτασε το έργο αυτό να είναι στις μέρες μας περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ.

Ο Ντάριο Φο γεννήθηκε στο Λεγκιούνο- Σαντζιάνο, στην επαρχία του Βαρέζε. Ο πατέρας του Φελίτσε ήταν διευθυντής των ιταλικών σιδηροδρόμων και η οικογένεια άλλαζε συχνά τόπο διαμονής λόγω των  μεταθέσεών του. Ιδεολογικά ήταν σοσιαλιστής πράγμα το οποίο επέδρασε μερικώς και στο γιο του. Ήταν όμως και ερασιτέχνης ηθοποιός κι έτσι το …μικρόβιο κυκλοφορούσε στο σπίτι. Το 1940 μετακόμισαν στο Μιλάνο και ο Ντάριο ξεκίνησε σπουδές στην αρχιτεκτονική σχολή, σπουδές τις οποίες διέκοψε λόγω του  πολέμου. Όταν τελείωσε δούλεψε για μερικά χρόνια βοηθός σε αρχιτεκτονικό γραφείο. Η επαναστατική φλέβα του όμως δεν άντεξε τα όσα δυσώδη συνέβαιναν στο χώρο κι εγκατέλειψε το επάγγελμα πριν τον φθείρει.

Το 1951 εργαζόταν στην παραγωγή μιας επιθεώρησης στο Μιλάνο. Εκεί γνώρισε τη μετέπειτα γυναίκα και συνοδοιπόρο  του τη Φράνκα Ράμε. Η γυναίκα αυτή είχε μεγάλη επίδραση πάνω του κι είναι εκείνη που τον έσπρωξε  προς το θέατρο. Η Φράνκα Ράμε προερχόταν από οικογένεια ηθοποιών και γεννήθηκε ουσιαστικά πάνω στο σανίδι.  Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα γραφτούν όλα αυτά τα έργα που έμελε να κάνουν το Ντάριο Φο θεατρικό συγγραφέα μεγάλου βεληνεκούς. Αρκετά από αυτά τα έγραψε μαζί με τη γυναίκα του. Είχε μεγάλη εμπιστοσύνη στο κριτικό μάτι της και στη βαθιά γνώση του θεάτρου που από γεννησιμιού κουβαλούσε μέσα της.

Ο Ντάριο Φο είναι βαθύτατα επηρεασμένος από την Commedia dell’ arte και ο αυτοσχεδιασμός υπήρξε και στη ζωή του. Αναντήρητα είναι επαναστάτης. Στην Αμερική το Υπουργείο εξωτερικών αρνήθηκε να του χορηγήσει βίζα, άλλαξε γνώμη ύστερα από την οργίλη αντίδραση Αμερικανών συγγραφέων, αλλά και τότε του τη χορήγησε με το σταγονόμετρο.   Στο ανατολικό μπλοκ σταμάτησαν οι παραγωγές έργων του μετά την άνοιξη της Πράγας.  Στην ίδια του τη χώρα, την Ιταλία, λογοκρίθηκε τόσο από την κυβέρνηση Αντρεότι όσο και από τη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.

Έχει γράψει πάνω από εβδομήντα έργα για τα οποία τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις μεταξύ των οποίων και το βραβείο Νόμπελ το 1997. Στην Ελλάδα όπως προαναφέραμε έχουν ανεβεί κυρίως το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω» του 1974 και το «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» του 1970. Αυτό το έργο το έγραψε ο Ντάριο Φο για να ξεσκεπάσει τη συνωμοσία που υπήρχε πίσω από τη δολοφονία του αναρχικού Τζουζέπε Πινέλι το 1969. Για το έργο αυτό ο Φο συνελήφθη, φυλακίσθηκε ενώ η γυναίκα του Φράνκα Ράμε απήχθη από ακροδεξιά οργάνωση και βασανίσθηκε. Αυτό βέβαια δεν την εμπόδισε σε τίποτε να συνεχίσει τις παραστάσεις μετά την απελευθέρωσή της με νέους αντιφασιστικούς μονολόγους.

«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» είναι ένα σπουδαίο έργο. Είναι γραμμένο από ένα μάστορα του είδους. Από κάποιον που γνωρίζει το θέατρο από μέσα. Όπως ο Σαίξπηρ, ο Ντάριο Φο γράφει κυριολεκτικά τα έργα του επάνω στο σανίδι. Είναι ένα έργο εκ των έσω. Καταφέρνει και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον από την αρχή έως το τέλος, δεν κάνει κοιλιά ενώ οι διάλογοί του είναι έξυπνοι και έχουν δεύτερη ανάγνωση. Είχα την τύχη να δω το έργο στο Θέατρο Αλεξανδράκη από το θίασο του Σπύρου Παπαδόπουλου. Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός με εξέπληξε ευχάριστα. Τα τελευταία χρόνια πίστευα ότι είχε διαλέξει τον εύκολο δρόμο. Μετά το «Δεν είμαι εγώ» του Ξενόπουλου όπου του πιστώθηκε η ανάσυρση  και η ανάδειξη ενός ουσιαστικά ξεχασμένου έργου ακολούθησε με άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα που όμως δεν είχαν κάποια νέα σκηνοθετική άποψη που να δικαιολογεί το ανέβασμά τους. Σέβομαι πάντα όμως τον Παπαδόπουλο, όπως και μερικούς άλλους, για το ότι δεν θησαυρίζει ως νέος Λαδάς τα χρήματα που παίρνει από την τηλεόραση, αλλά τα ρίχνει για να κάνει την τρέλα του στο σανίδι παίρνοντας και το ρίσκο να τα δει να χάνονται στους τέσσερις ανέμους.

Σ.Π.Παπασηφάκης